Tarih ile Kurgulanan Kolektif Bellek: Zeynep Gürer & Mert Gürer

İnsan anlatı oluşturan ve paylaşan bir canlıdır. Anlatılarda ise tarihsel olaylar en sık işlenen konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bir toplumun parçası olmak geçmişteki başarılardan da payını almak demektir. Kurgulanan anlatılarla bellek oluşturulur. Toplumsal bellek, topluluğun fertlerini bir arada tutan maneviyatın kodlanmasında önem taşır. Çünkü bu hafıza içerisinde olumlu hikâyelerin parlatılarak sunulması, bireyin aidiyetini güçlendiren bir etki yaratmaktadır. Yeniden üretilen tarihsel anlatılar da aslında tam olarak buna hizmet etmektedir.

Özellikle son zamanlarda yayın akışında sıkça gördüğümüz tarihi diziler, toplumsal belleğin politik söylem aracılığıyla oluşturulmasıdır diyebiliriz. Geçmiş, günümüzün kurgulanmasında bir araç vazifesi görmektedir. Bu diziler yayınlandıkları dönemin ruhunu şekillendirmeye çalışmaktadır. Kitle iletişim, toplumsal belleği dini, milliyetçi, muhafazakâr ve ataerkil referanslara dayandığına inanılan destansı anlatımlarla yeniden kodlamaktadır.

Siyasal iktidarlar kendine yakın söylemi, tarihi diziler üzerinden kurgulayabilmektedir. M. Nedim Çağlar’ın ifadesi ile; “ideolojik tarih yazımı misyonu, kaynak metinlerden hareketle, var olanı düzelterek ve olmayanı da ekleyerek kurguladıkları tarihsel anlatılar aracılığıyla ulus/millet ve yurt/vatan gibi milliyetçi ideolojinin temel anlatı tözlerini icat ederler.” Tarihsel karakter ve olaylara dayanan dizilerde de aynı şey geçerlidir. Kurgusal anlatıda istenilen hikâyeler seçilip belli bir söylem çerçevesinde yeniden inşa edilerek izleyiciye aktarılmaktadır. Sembolik ve kültürel kodlar aracılığıyla geçmiş ve günümüz arasında bağlantı kurulur. Bu dizilerle kurgulanan tarihsel anlatıda sıklıkla vurgulanan dini ve milliyetçi ifadeler egemen söylemle kesişim sağlayarak geçmiş başarıyı transfer etme etkinliğine dönüşür.

Dramatik anlatıda kahramanlaştırılan karakterlerin mücadeleye girdiği kötüler, toplumsal belleğimize kodlanan günümüzdeki düşman tasarımını pekiştirmektedir. Türk televizyon tarihinde Muhteşem Yüzyıl, gerçek kahramanlara ve olaylara dayanan konusuyla izleyiciyi pek çok açıdan yakalayabilen bir dizi olarak kayda geçmiştir. Yayınlandığı dönemde seyircilerin pek çok tarihi olayı ve akışı bu dizi üzerinden öğrenmesi eleştirileri de beraberinde getirmiştir.

Tarihi diziler, bir kitle iletişim ürünü olarak dramatik anlatı öğeleriyle şekillenen yapımlar olmalarına rağmen izleyici tarafından belgesel gibi değerlendirilmeleri gerçeklikle ilgili sorunlar yaratmaktadır. Bizim gibi duygusal yönü baskın, geleneklerine bağlı toplumları tarihi başarılarla yakalamak ve etkilemek çok daha kolay olabilmektedir. Bu sebeple son zamanlarda tarihi kişilere ve olaylara dayanan kahramanlık hikâyeleri yeniden dizisel anlatıda yerini almaktadır.

Tarihi olaylara dayanan diziler özellikle 2019’dan sonra artış göstermiştir. Tüm dünyayı etkileyen salgın dönemi, ülkemizin içinde bulunduğu ekonomik koşullar, toplumda var olan gelecek kaygısı gibi pek çok unsurun aynı anda yaşanması bireylerin gündelik olaylara karşı olumsuz tepkiler üretmesine yol açabilmektedir. Bu sebeple kitleyi eğlendirme işlevi gören televizyonlar içeriklerinde geçmişteki başarı hikâyelerine yönelmekte, onları tekrar kurgulayarak görsel unsurlarla destanlaştırmaktadır. Bu şekilde hayatın içinde hissedilen başarısızlık, üzüntü ve sıkıntılar geride bırakılarak “mücadele” ve “zafer” anlatılarıyla toplumsal bellek yeniden inşa edilmektedir.

Geçmiş başarılar günümüzde görmeyi istediğimiz ve beklediğimiz başarılara uzanan yolu tarif eder niteliktedir. Ayrıca dizilerin yayıncı kuruluşlarına bakarsak içeriklerin büyük bölümünün kamusal kanalda kendine yer bulması bize bireyin kültürlenme sürecinde önemli bir yere sahip olan kamusal yayıncılığın etkinliğini göstermektedir. Tarihsel kurguya dayanan dizilerin peş peşe yayına girmesi, televizyon içerikleriyle gündem ilişkisinin ne kadar kuvvetli olduğu fikrini de desteklemektedir. Anımsanması istenen yaşanmışlıklar günümüz insanına dramatik unsurlarla sunularak aktarılmaktadır. Bu unsurlar egemen ideolojinin yansımalarıdır.

Kurgusal tarihi dizilerde, ülkesi için zorluklarla mücadele etmek, kahramanca savaşmak, düşmanı yenebilmek ortak söylem olarak karşımıza çıkmakta ve yaratılan bu kolektif bellekle ideal “vatansever” stereotipi oluşturulmaktadır. Tarihsel kurguyla şekillenen anlatıda, vatanı için çalışan ve her şeyi göze alan kişinin kahraman olduğu ve başarıyı yakalayacağı düşüncesi toplumsal bilince işlenmektedir. Bu da izleyiciyi egemen söylemi destekleyen konformist bir tutuma yönlendirebilmektedir.

Tarihi Diziler
Muhteşem Yüzyıl 2011 Show Tv/Star Tv
Diriliş Ertuğrul 2014 TRT
Payitaht Abdülhamid 2017 TRT
Kuruluş Osman 2019 ATV
Uyanış: Büyük Selçuklu 2020 TRT
Bozkır Arslanı Celaleddin 2021 ATV
Barbaroslar: Akdeniz’in Kılıcı 2021 TRT
Alparslan Büyük Selçuklu 2021 TRT
Destan 2021 ATV

Bu yazı, Episode’un 30. sayısında yayımlanmıştır.