Isaac Asimov uyarlamaları: Dizi, sinema, radyo tiyatrosu…

Bilimkurgu türünden söz edilirken adı tartışmasız biçimde övgüyle anılan birkaç isim var. Bunların başında Robot ve Vakıf serilerinin yaratıcısı Isaac Asimov geliyor. Onun yarattığı devasa ve derinlikli kurgusal dünyalar yalnızca okurları değil, nesildaşı ve ardılı birçok yazarı da derinden etkiledi. Bu olağanüstü yazar, ölümüne değin bilimkurgu türünün tahtında oturan bir kral gibiydi. Herkesin bakışlarını çevirdiği bir otorite. Öyle ki Woody Allen, bilimkurgu türündeki yegane filmi Sleeper’ı (1973) çektiğinde önce Asimov’a gösterip onun onayını alma ihtiyacı duyuyordu; hem de film bir Asimov uyarlaması olmamasına rağmen! 

Anladığınız üzere Asimov’un etkiledikleri sadece edebiyatçılar değildi ve kaçınılmaz olarak birileri Asimov eserlerini televizyona, başkaları sinemaya, bazıları da radyo tiyatrosuna uyarlamaya girişti. Bu yazıyı yazdığım sıralarda Apple TV+ da uzun zamandır beklenen Vakıf serisi uyarlamasını izleyicilerle buluşturmaya hazırlanıyor. Bu yüzden istedik ki önceki Asimov uyarlamalarına bir göz atalım.

Radyo ve plaklarda Asimov

Isaac Asimov’un Vakıf üçlemesi (ve serinin sonradan yayımlanan diğer romanları), raflarda yerini aldıktan sonra öyle bir etkiye sahip oldu ki bir kurgu eser olmasına rağmen aralarında ünlü psikolog Martin Seligman’ın ve Carl Sagan’ın da olduğu birçok bilim insanı seriden derin biçimde etkilendiklerini dile getirdiler. Vakıf serisinin genel okur kitlesi üzerindeki etkisi de devasaydı. Seri, tuhaf bir şekilde bugüne kadar bir türlü sinema ya da televizyona uyarlan(a)masa da BBC’nin 1973’te yaptığı radyo tiyatrosu uyarlaması bugün bile dinleniyor. 

İlk dört bölümü Patrick Tull, son dört bölümü ise Mike Stott tarafından yazılan bu sekiz bölümlük yapım orijinal üçlemeyi kapsıyor. Orijinaline sadık bir uyarlama olsa da kitaplara kıyasla birkaç ufak değişiklik de içeriyor. Örneğin ilk kitaptaki (Vakıf) “Tüccarlar” başlıklı kısım bu uyarlamada hiç yer almıyor. Ancak bunlar üçlemenin asıl kurgusunu ve esasını zedeleyen düzenlemeler değil. 

İlk defa 6 Mayıs-24 Haziran 1973 tarihleri arasında BBC Radyo dinleyicileriyle buluşan yapım, 1977 ve 2002’de birer kez daha yayınlanmış. Bugün ise BBC’nin bu uyarlamasına, “Foundation Trilogy BBC radio play” diye aratırsanız internetin muhtelif noktalarında, ki buna Spotify ve YouTube da dahil, ulaşmanız mümkün.

BBC, Isaac Asimov’un bir eserini radyoya taşıyan ilk kuruluş değil. Aslında bunu ondan 20 yıl kadar önce, 1950-1951 yılları arasında NBC’de yayınlanan Dimension X programı yapıyor. 17 ay içinde farklı yazarların toplamda 50 öyküsünü radyo tiyatrosuna uyarlayan bu programda iki Asimov öyküsüne de yer veriliyor. Bunlardan biri, Asimov’un ilk romanı olan Pebble in the Sky, yarım saatlik radyo bölümüne Ernest Kinoy tarafından uyarlanmış. Diğeri ise Asimov’un 1941 tarihli “Nightfall” öyküsü ki yine Ernest Kinoy tarafından uyarlanmış ve programın son bölümü olmuş. Ancak program, X Minus One adıyla 1955-1958 tarihleri arasında yeniden yayınlanmaya başlayınca radyo kapıları bir kez daha Asimov öykülerine açılmış ve biri tekrar “Nightfall” olmak üzere üç bölümde daha radyo dinleyicileri Asimov öyküleri dinleyebilmiş.

Bu arada “Nightfall” en meşhur Asimov eserleri arasında başı çeker. Bu yüzden olsa gerek David Teeple, Eda Seasongood, Eugene Barnwell, Frank Savage, James Scopelitis, Ralph Cosham ve Richard Ellis’ten oluşan bir seslendirmeci kadrosuyla plağa da kaydedilmiştir. Analog Records etiketiyle 1976 yılında, iki ayrı kapakla (haliyle iki ayrı baskı olarak) yayınlanan bu plağın bir baskısının B yüzünde yazar Ben Bova’nın Asimov ile yaptığı bir röportaj da yer alıyor. Isaac Asimov’un Vakıf üçlemesinin ilk kitabı Vakıf’tan “Psikotarihçiler” öyküsü de aynı yıl William Shatner tarafından plağa okunmuştur. O plak da Caedmon Records etiketiyle raflardaki yerini almıştır. Aynı Caedmon Records, Asimov plaklarını bununla sınırlı tutmamış ve iki ünlü eserini bizzat Isaac Asimov’un kendisine okutmuştur. Bunlardan birinde, 1982 tarihli Foundation’s Edge plağında Asimov, aynı yıl çıkan Vakıf’ın Sınırı romanından parçalar okuyor. 1983 tarihli diğer plağın içeriğinde ise yine o yıl çıkan “Şafağın Robotları”ndan parçalar var. Bunlar bir nevi tanıtım plakları…

Plaklar ve radyolar ama en çok radyolar, Asimov’u kitaplar ve dergiler dışında geniş kitlelerle buluşturan ilk araçlar. Ancak pek tabii televizyon ve sinemanın etkisi başka hiçbir şeyle kıyaslanamaz. Asimov’un çeşitli eserleri bu mecralara da uyarlandı. Şimdi de buyurun, onlara bir bakalım. 

Asimov uyarlaması filmler

Sinemada Isaac Asimov dendi mi akla gelen ilk film pek tabii Will Smith’in başrolünü üstlendiği 2004 tarihli I, Robot oluyor. Robot serisinden Ben, Robot kitabına dayanan bu filmin senaryosunu Jeff Vintar ile Akiva Goldsman kaleme almış. Yönetmenlik koltuğunda ise Alex Proyas oturuyor. Film, U.S. Robotics isimli şirketin kurucusu Alfred Lanning’in öldürülmesini araştıran Dedektif Del Spooner’a odaklanıyor. Spooner, Lanning’i insan görünümlü bir robotun öldürdüğüne inanıyor. Filmin başrollerinde Will Smith’e Bridget Moynahan, Bruce Greenwood, James Cromwell, Chi McBride ve Alan Tudyk eşlik ediyor. 

Asimov’un Robert Silverberg ile birlikte yazdığı The Positronic Man (1992) romanından ve Asimov’un Hugo ödüllü The Bicentennial Man (1976) novellasından uyarlanan Bicentennial Man (1999), bir başka büyük bütçeli Asimov uyarlaması. Başrollerinde Robin Williams, Sam Neill, Embeth Davidtz, Wendy Crewson ve Oliver Platt yer alıyor. Filmin yönetmenliğinde Chris Columbus, senaristliğinde ise Nicholas Kazan bulunuyor. Bilimkurguyla komediyi harmanlayan film, ev işlerinde kullanılmak üzere üretilmiş bir robotun insana dönüşme isteğini konu alıyor. 

Sinema uyarlamalarında “Nightfall” öyküsü dikkat çekiyor çünkü birden fazla kez hem 1988’de hem de 2000’de filme çekiliyor. 1988’deki filmin yönetmenliğini Paul Mayersberg yapıyor; başrollerinde ise David Birney, Sarah Douglas, Alexis Kanner, Andra Millian var. Gwyneth Gibby’nin çektiği 2000 tarihli filmin başrollerinde ise Jennifer Burns, Winsome Brown, Joseph Hodge, David Carradine, Ashish Vidyarthi gibi isimler var. Her ikisi de çok düşük bütçeli yapımlar ve parasızlıklarının kurbanı oluyorlar. 

Isaac Asimov, sadece Batı ülkelerinde değil Sovyetler’de de sevilen bir yazar. Kendisi zaten Rusya doğumlu ama bu ayrı bir hikâye… 1987’de Sovyet yönetmen Andrei Yermaş, Asimov’un 1955 tarihli Sonsuzluğun Sonu romanını aynı isimle (Rusçası: Konets Vechnosti) sinemaya uyarlıyor. Film, o yıllarda bir mini dizi olarak diğer Doğu Bloku ülkelerinde de gösterilmiş.

Asimov eserlerinden yapılmış en ilginç film uyarlaması ise kuşkusuz 1988 tarihli Robots filmi. Gerçi buna film demek ne kadar doğru emin değilim. Doug Smith ve Kim Takal’ın yönetmenliğini yaptığı, Peter Olatka’nın senaryosunu yazdığı ve adından da anlayabileceğiniz üzere Asimov’un Robot serisinden uyarlanan bu yapım, bir interaktif film; yani, bir çeşit oyun. Bugün de örneklerini gördüğümüz bu oyunlar (ya da filmler) 1980’lerde epey popülerdi çünkü yeni yeni geliştiriliyordu ve bir filmin hikâyesinin parçası olmak ya da onu etkilemek fikri insanlara çok çekici geliyordu. Robots da çekici gelmiş ve çıktığı dönemde epey olumlu yorumlarla karşılanmış. 

Bütün bunların yanı sıra Asimov eserlerinden uyarlanmış birkaç da televizyon filmi var ama bunlar fena halde uyduruk doğrusu. Bunlardan sonuncusu, 2012 tarihli Formul-e Marg, İranlı yönetmen Behdad Avand Amini tarafından çekildi ve Asimov’un polisiye romanı “Formula of Death”ten uyarlandı. İranlı bir yönetmen tarafından çekilmesi bakımından, bu televizyon filmleri arasında bence en ilgi çekicisi bu.

Asimov uyarlaması diziler

Isaac Asimov meraklısı bir dizi izleyicisiyseniz kendinizi (en azından Apple TV+’ın Vakıf serisini izleyene kadar) şanssız sayabilirsiniz çünkü maalesef Asimov eserlerinin dizi uyarlaması yok denecek kadar az. 

BBC yapımı bilimkurgu antolojisi Out of the Unknown’un (1965-1971) ilk sezonunda Asimov’un “The Dead Past” ve “Sucker Bait” öyküleri uyarlanıyor. Sonraki sezonda “Satisfaction Guaranteed” ve “Reason” öyküleri; üçüncü sezonda ise “Liar!” öyküsü ve Güneşin Tanrıları romanı antolojide ekranlara geliyor. 

Yine BBC’nin 1964 ve 1965 yıllarında her cuma başka bir romanı bir dizi bölümüne uyarlayan Story Parade programı ise Güneşin Tanrıları romanın öncülü olan Çelik Mağaralar’ı televizyon izleyicisiyle buluşturuyor. 

Asimov eserlerinin dizi macerası bu kadarcık sayılır ama Asimov’un dizi macerasında bundan fazlası var. Usta yazar, Michael I. Wagner ile beraber 1988 yılında yayınlanan Probe dizisinin yaratıcılığını yapıyor. Dizinin ömrü uzun olmuyor ve altı bölümün ardından yayından kaldırılıyor. Ancak bugün tüm bölümlerine internet üzerinden ulaşmak mümkün. Bilimkurgu türündeki yapımın başrolünde Parker Stevenson, yüksek teknoloji suçlarını çözen asosyal bir dâhiyi canlandırıyor. 

* * *

Geldik sona. Isaac Asimov gibi bir dehanın eserlerini başka bir mecraya uyarlamak, eserlerin derinliği ve ne kadar kompleks kurgulandıkları düşünüldüğünde çok da kolay değil. Bugüne kadar iyi Asimov uyarlamaları da oldu kötü uyarlamalar da… Ancak umarım, gerçekten umarım, Apple giriştiği işin altından başarıyla kalkmıştır ve biz, Vakıf serisi gibi kült bir eseri hakkıyla dizi formatında izleyebiliriz.