Koleksiyoncular İçin Isaac Asimov Notları

Koleksiyonculuk tuhaf bir alışkanlıktır. Bu alışkanlığı hiç ilgisi olmayan birine anlatmak çoğu zaman pek güçtür, cevap vermesi zor sorularla da karşılaşmak mümkündür. Ancak biz birbirimizi biliriz, anlarız. Biz, yani ucundan kıyısından koleksiyonculuk huyunu edinmişler…

Kimimiz (mesela ben) plak toplar. Bunu istifçi gibi, önüne her gelen plağı alarak yapan da vardır, yöntemli biçimde kendine bir alan belirleyerek ve bir araştırmacı titizliğiyle yapan da. Kimimiz figür oyuncaklar toplar; dışarıdan bakınca çocukluğunu yaşamamış sanırsınız ama o aslında sadece bu dünyadan çok sıkılmıştır. Kimimiz film afişleri toplar; ne menem iş olduğunu sevgili dostumuz Güven Erkin Erkal’a sorun, anlatsın. O anlatmasa herhalde eşi dertli dertli anlatır çünkü iyi bir film afişi koleksiyoncusunun evi nereden baksanız küçük bir matbaa kadar kâğıt yığınına boğulabilir! Bir de kitap koleksiyoncuları vardır ki onlara değinmiyorum bile, işleri zor; bin bir dilde defalarca basılmış kitapların ilk baskılarını kovalamak zordur, onları muhafaza etmekse daha zor.

Bütün koleksiyoncuların esas ilgilendikleri materyaller olduğu gibi bir de saplantılı oldukları şeyler vardır. Mesela bir dostum var, plak topluyor ve Queen koleksiyoncusu; evinde Queen blu-ray’leri de var, Queen plakları da, Queen tişörtleri de… Hindistan’da emekli bir İngiliz tabip albay ile tanışmıştım, adam Çanakkale Savaşı ile ilgili kitaplar, fotoğraflar falan topluyordu. Ben de The Sisters of Mercy grubuna ait ilginç ne
varsa, sadece plak değil, toplarım.

Star Wars ve Star Trek koleksiyoncuları zaten meşhurdur. Filmlerden çizgi romanlara, tişörtlerden figür oyuncaklara inanılmaz bir pazarları vardır. Ancak bir koleksiyoncu için çıkarılan ürünlerin sayısı, pazarın büyüklüğü çok da önemli değildir; yeter ki obsesyon genleri harekete geçsin. Isaac Asimov gibi müthiş seriler yaratmış bir bilimkurgu yazarının da öyle pek oyuncakları falan çıkarılmasa bile koleksiyoncuların saplantı nesnesi olabilmesi bu yüzden gayet doğaldır. Bizim de bu yazıda konumuz, Isaac Asimov koleksiyonculuğudur. Niçin? Çünkü Apple TV+ bilimkurgu meraklılarının uzun zamandır kurduğu bir hayali gerçekleştiriyor ve Vakıf serisini diziye uyarlıyor!

ASIMOV KOLEKSİYONCULUĞU: KİTAPLAR, KİTAPLAR, KİTAPLAR

Isaac Asimov, bu Abraham Lincoln favorili karizmatik deha, bilimkurgu tarihine damgasını vurmuş iki esaslı serinin yazarı. Her ikisi de kısa öykülerle başlayan bu serilerden biri, birkaç defa televizyon dizisine ve sinema filmine (ki en meşhuru Will Smith’in başrolünde olduğu I, Robot olsa gerek) uyarlanan Robot serisidir. Diğeri ise yıllardır bir türlü ne filme ne de diziye uyarlanabilen Vakıf serisi. İlginçtir, her iki serinin de yarattığı evrenler bilimkurgu dünyasının en derinlikli ve ilgi çekici evrenlerinden olmasına karşın bunlar koleksiyonluk ürün bakımından zayıf serilerdir. Bunda, kitaplar kadar etkili bir film ya da dizinin şimdiye kadar çekilmemesi birincil suçlu olabilir.

Bu serilerden uyarlanan pek video oyunu da yok; olanlar da (Return to Eden [1984], Robots of Dawn [1984], Isaac Asimov: Science Adventure [1992]) çok tutmamış. Muhtemeldir ki biz, Apple TV+’ın Vakıf serisi uyarlamasıyla beraber Vakıf serisinin figür oyuncaklarını görmeye başlarız ama şimdilik hiçbir Vakıf oyuncağı da yok. Robot serisinden ise pek değerli olmayan birkaç oyuncak var. Peki, Isaac Asimov tutkunu bir koleksiyoncunun elinden ne gelir öyleyse? Yoksa biz koleksiyoncular, Asimov uğruna hiç para harcayamaz mıyız? Olur mu öyle şey, tabii ki harcayabiliriz!

Isaac Asimov’a dair bir koleksiyon oluşturmak niyetindeyseniz rotanızı hiç uzatmadan sahaflara ve plakçılara (ya da eBay gibi ikinci el satış sitelerine) çevirmelisiniz. Çünkü Asimov koleksiyonculuğu nadir kitaplar, Asimov öykülerinin yayımlandığı dergiler ve Asimov’un ses kayıtlarını ya da öykülerinin kayıtlarını içeren plaklarda dönüyor… Eğer niyetiniz bu gibi materyallere sahip olmak değil de onları görmekse o zaman da Amerika Birleşik Devletleri’ndeki birkaç üniversite kütüphanesi sizi bekliyor…

İKİ ÜNİVERSITE, İKİ BÜYÜK KOLEKSİYON

Dünyada çeşitli kütüphanelerde ve araştırma merkezlerinde Isaac Asimov koleksiyonları bulunuyor. Ancak bunların iki tanesi var ki epey meşhur. İkisi de Amerika Birleşik Devletleri’nde bulunan bu koleksiyonlardan biri Boston Üniversitesi’ne bağlı Howard Gotlieb Arşiv Araştırmaları Merkezi’nde yer alıyor. Bu koleksiyonda Isaac Asimov’un yayımlanmış neredeyse tüm eserlerinin yanı sıra el yazmaları, not defterleri, ses ve görüntü kayıtları ve kimi mektupları bulunuyor.

Howard Gotlieb Arşiv Araştırmaları Merkezi, 468 ayrı kutu ve binlerce klasörde sakladığı bu koleksiyonu dijital olarak sergilemiyor ancak internet sitelerinde paylaştıkları bir PDF’te ellerindeki Isaac Asimov materyallerinin tam bir dökümünü görmek mümkün. ABD’deki bir diğer önemli Isaac Asimov koleksiyonu ise West Virginia Üniversitesi’nin kütüphanesinde bulunuyor. Bu, tam bir koleksiyoncu
koleksiyonu çünkü 2003 yılında, dünyanın önde gelen Asimov koleksiyoncularından Larry A. Shaver tarafından üniversiteye bağışlanmış.

Shaver’ın üniversiteye bağışladığı kitapların yüzde 70’i ilk baskı, yüzde 20’si ise Asimov’dan imzalı. Kendisi de bir West Virginia Üniversitesi mezunu olan Shaver, Asimov’un otobiyografisi It’s Been A Good Life’ın bir ilk baskısını üniversite kütüphanesi adına yazarın eşi Janet’a da imzalatmış. West Virginia Üniversitesi Kütüphanesi’nin Asimov Koleksiyonu’na katkı sunan bir diğer Asimov koleksiyoncusu ise Carlos Patterson. O da Shaver ile aynı yıl kütüphaneye Asimov ile ilişkili tüm kitaplarını bağışlamış. Shaver ile Patterson’ın bağışladıkları arasında kitaplar dışında bazı başka materyaller de var. Özellikle Shaver nadir fotoğraflar, Asimov’un kitaplarından ilham almış oyunlar, plaklar ve posterlerle bu koleksiyonun çeşitliliğini artırmış.

Bugün bu koleksiyona dijital olarak erişmek mümkün olmasa da West Virginia Üniversitesi dönem
dönem Asimov Koleksiyonu’ndan dijital sergiler yapıyor. En son geçen yıl üniversite kütüphanesi bünyesinde bir de Isaac Asimov Sempozyumu düzenlenmiş. 2017’de üniversitenin dergisinde iki tam sayfaya basılan postervari bir fotoğrafta ise Asimov Koleksiyonu’nun öne çıkanları gösterilmiş.
Bu “öne çıkanlar” seçkisini dergi ekibi yapmış. Hakikaten nadir, kıymetli parçalar bulunuyor fotoğrafta.

Hemen dikkat çekenlerden biri I, Robot kitabının Gnome Yayınevi tarafından yapılan 1950 tarihli ilk baskısı. En değerli Asimov kitapları arasında olan ve ikinci el kitap sitelerinde 10 bin dolar civarında paralara satılan bu nadir baskının yanı sıra Vakıf serisinin ilk baskıları da fotoğrafta görülebiliyor. Bu görselde, en sağda serinin ilk dört kitabı bulunuyor. 1951, 1952 ve 1953 yıllarında yayımlanan orijinal üçlemenin en altında (Vakıf, Vakıf ve İmparatorluk, İkinci Vakıf) 1982 tarihli devam kitabı Vakıf’ın
Sınırı var. West Virginia Üniversitesi dergisinde yayımlanan ve Asimov Koleksiyonu’nun öne çıkanlarının sergilendiği bu fotoğrafta tam ortada yer alan “Isaac Asimov Presents: Super Quiz” ise bir kutu oyunu. Daha sonra devamı da yayımlanan bu bilgi yarışması türündeki oyunu aslında Asimov eserleriyle pek bir alakası yok. Ken Fischer tarafından tasarlanan oyunda çeşitli alanlarda sorular içeren kutulardan seçip
genel kültür soruları cevaplıyorsunuz. Pek nadir bir ürün de değil esasında; eBay ve benzeri sitelerden rahatlıkla 30 dolar civarına temin edebilirsiniz.

Fotoğraftaki en değerli değil ama en ilginç parçalar herhalde plaklardır. Isaac Asimov, müzik dünyasını etkilemiş bir yazardır. Öyle ki, Alan Parsons Project’in I Robot (1977) diye, Asimov’un Robot serisinden mülhem meşhur bir albümü bile var. Ancak burada gördüğünüz iki plağın plağa basılı olmak dışında müzikle bir ilgisi yok. Nightfall, Asimov’un 1941’de yayımlanan ve en popüler çalışmalarından olan aynı
adlı öykünün okuma kaydı. Bir çeşit sesli tiyatro. 1976’da ABD’de, Analog Records tarafından yayımlanmış. İki ayrı kapakla iki ayrı baskısı var. Öyküyü seslendirenler David Teeple, Eda Seasongood, Eugene Barnwell, Frank Savage, James Scopelitis, Ralph Cosham ve Richard Ellis.
Plağın bir baskısında, B yüzünde 6 kez Hugo Ödülü kazanmış Amerikalı yazar ve editör Ben Bova’nın Asimov ile gerçekleştirdiği kısa bir röportajın kaydı da yer alıyor. Diğer plakta ise çeşitli Star Trek dizi ve filmlerinde Kaptan Kirk’ü canlandıran Kanadalı aktör William Shatner, Asimov’un Vakıf kitabından bir öyküyü okuyor.
Bu plak da yine 1976’da Caedmon Records etiketiyle piyasaya çıkmış. Her iki plak da maddi olarak çok yüksek paralara gitmese de ha deyince bulunan plaklar değil. Howard Gotlieb Arşiv Araştırmaları Merkezi
ile West Virginia Üniversitesi Kütüphanesi’nin Asimov koleksiyonları sadece ABD’deki değil, tüm dünyadaki Asimov koleksiyonları arasında öne çıkıyor. İşin güzel tarafı ise her ikisinin de farklı açılardan Asimov meraklılarını tatmin edebilmesi. Howard Gotlieb Arşiv Araştırmaları Merkezi, daha ziyade araştırmacılara ve akademisyenlere yönelik bir koleksiyon sunarken West Virginia Üniversitesi Kütüphanesi ise Asimov tutkunlarının merakını ve heyecanını besleyecek bir koleksiyona sahip. Birinde özel ya da edebiyata dair mektuplar, not defterleri gibi materyaller dikkat çekerken diğerinde imzalı ve ilk baskı kitaplar, plaklar, oyunlar sıradan okurları bile Asimov’un dünyasında yolculuğa çıkarıyor. Dilerim yakın zamanda her ikisinin de dijital sergilerini görebiliriz.

TÜRKÇE BASKILAR VE KOLEKSİYON DEĞERLERİ

Isaac Asimov kitaplarının, bilhassa Vakıf serisinin Türkiye’deki baskıları bilimkurgu meraklıları için hep bir serzeniş konusu olmuştur. Şimdiye kadar Vakıf serisinden çeşitli kitapları üç ayrı yayınevinden okuduk: (sırasıyla) Altın Kitaplar, İnkılâp ve İthaki. İlk ikisi tüm kitapları basmadılar, bastıkları da (kusura bakmasınlar ama) düşman başına… İthaki ise Vakıf serisi kitaplarını neredeyse yirmi yıl önce bir kez basmıştı. Benim çocukluğumda bu kitapları bulmak, tükendikleri için çok güçtü. Sahaflarda fahiş fiyatlara satılıyordu. Neyse ki İthaki, çevirilerini de gözden geçirerek ve yeni kapak tasarımlarıyla seriyi 2017’de yeniden basmaya başladı. Haliyle eski baskıların da sahaflardaki fiyatları düştü.
Bununla beraber, Türkiye’deki tüm Isaac Asimov kitaplarını uygun fiyatlara bulmak mümkün değil. Us Yayınları’nın 1999’da çıkardığı Robot Öyküleri Antolojisi’ni edinmek isterseniz bugün yaklaşık 400 TL civarında bir para ödemeniz gerekiyor. Sanırım bu da bu kitabı Türkçedeki en pahalı Asimov kitaplarının tepesine yerleştiriyor. Üstelik bu kitabın temiz bir kopyasını da bulmak güç. The Rest of the Robots isimli 1938 tarihli antolojiden çevrilen kitapta, orijinal kitaptaki sekiz öyküden yedisi bulunuyor. Sekizinci öykü ise orijinal kitaptakinden farklı bir öykü… Bu bakımdan Robot Öyküleri Antolojisi dünyadaki Asimov koleksiyoncuları için de ilgi çekici bir materyal olabilir. Ama onların cebini yormayacağı muhakkak; en azından Batılı koleksiyoncularınkini!

ISAAC ASIMOV’UN MEKTUPLARI

Howard Gotlieb Arşiv Araştırmaları Merkezi, Isaac Asimov’un birçok ünlü yazar, biliminsanı ve sanatçıyla yazışmalarını koleksiyonunda bulunduruyor. Ancak bunlar arasında en önemlisi Asimov’a ilk işlerinde akıl hocalığı yapan yazar ve editör John W. Campbell ile 1961-1968 yılları arasındaki mektupları. Asimov’un bir
diğer bilimkurgu yazarı Frederik Pohl ile 1949’dan 1990’lara dek süren yazışmaları da koleksiyonun önemli bir parçasını oluşturuyor.

VAKIF SERİSİNİN İLK BASKILARI

Orijinal Vakıf üçlemesinin Gnome tarafından 1951, 1952 ve 1953 tarihlerinde yayımlanan ilk baskıları, Isaac Asimov koleksiyonculuğunun olmazsa olmaz parçalarından ama bu üçlemeyi tamamlamak biraz masraflı olabilir. Genelde satıcılar bu kitapların hepsi ellerinde varsa ayrı ayrı satmak yerine üçlemeyi bir arada satmayı tercih ediyor; kitapların kondisyonuna ve imzalı olup olmamasına göre de 10 bin ila 20 bin dolar arasında fiyat biçiyorlar. Vakıf serisini tamamlayan ve Asimov’un sonradan kaleme aldığı, 1980’lerde yayımlanan devam ve öncül kitaplarının (Vakıf’ın Sınırı bunlardan biri) ilk baskıları ise gayet makul fiyatlara bulunabiliyor.

LARRY A. SHAVER (1951-2020)

Dünyanın önde gelen Isaac Asimov koleksiyoncularından olan Larry A. Shaver’ı geçen yıl, 68 yaşındayken kaybettik. Shaver, Asimov’un tüm kitaplarını (aşağı yukarı 600 adet) içeren koleksiyonunu 30 yıl içerisinde oluşturmuş. Bir röportajında, “Niyetim koleksiyon yapmak değildi,” diyor, “Asimov’un 100 kitabını okuduktan sonra hepsini okumaya karar verdim ve okuduğum tüm kitapları hatıra olarak sakladım, ortaya bir koleksiyon çıktı.”

FOUNDATION: THE PSYCHOHISTORIANS (1976)

Caedmon Records – 12” LP, 33 Devir
Nightfall’a nazaran çok daha kolay bulunan bu Asimov plağında, Kanadalı ünlü aktör William Shatner, Asimov’un Vakıf kitabının ilk öyküsü “Psikotarihçiler”i okuyor. Toplam 8 parçadan oluşan plağın kapağındaki görsel, tıpkı Nightfall’da olduğu gibi Rick Sternbach imzasını taşıyor. Discogs kayıtlarına bakılırsa bu plağın temiz bir kopyasını 30 dolar civarına bulmak mümkün.

NIGHTFALL (1976)

Analog Records – 12” LP, 33 Devir
David Teeple, Eda Seasongood, Eugene Barnwell, Frank Savage, James Scopelitis, Ralph Cosham ve Richard Ellis’in aynı adlı Asimov öyküsünü seslendirdikleri Nightfall plağı iki ayrı kapakla çıkmış. Biri ve
pahada daha değerli olan dergide çıkan fotoğrafta gördüğünüz, sarı-kırmızı kapak. Dört beş yıl öncesine kadar dinlenebilir, kapağı düzgün bir kopyası 25 dolar civarlarından alıcı bulan bu plak, Discogs üzerinden son olarak geçen yıl satılmış. VG+/ VG+ kondisyondaki bu kopyaya alıcısı 75 dolar ödemiş. Kapak tasarımını Star Trek çalışmalarıyla tanınan grafik tasarımcı Rick Sternbach’ın yaptığı ikinci baskı ise halihazırda 25-30 dolar civarlarından alıcı buluyor. Plağın bu baskısının B yüzünde yazar ve editör Ben Bova’nın Asimov ile yaptığı bir röportaj da yer alıyor.

UZUN LAFIN KISASI

Asimov’un dünyası, yarattığı dünyalar gibi devasa. Bugüne değin çok güçlü, etkili bir film ya da dizi serisinin çekilmemesinden olsa gerek Asimov eserlerine dair koleksiyonluk parçalar az çeşitlilik gösteriyor. Ancak yine de Asimov’un dünyası imzalı kitapları, ilk baskıları, plaklarıyla etkileyici ve uzun bir koleksiyonculuk yolculuğu vaat ediyor. Fakat bu yolculuk, yazarın Türk tutkunları için biraz masraflı olmaya namzet; uyarmadı demeyin!

Bu yazı Episode 28. sayısında yayımlanmıştır.