Cumhuriyetimizin 100. Yılında, Atatürk’ü ve Milli Mücadele Yıllarını Anlatan Yapımlar I
Emperyalist ülkelerin işgaline ve saraya karşı verilen mücadelenin ardından kurulan cumhuriyetimizin 100. yılındayız. Bu vesileyle Mustafa Kemal Atatürk ve arkadaşlarıyla Anadolu halkının vermiş olduğu onurlu mücadelenin sonunda kul olmaktan kurtularak yurttaş olma hakkını elde ettiğimiz ‘cumhuriyet’ kavramını anlatan film, dizi ve belgeselleri sizler için derledik.
Bu yapımlarda Milli Mücadele günlerini, cumhuriyetimizin kurucusu Atatürk’ün hayatını, cumhuriyetin getirdiği aydınlanma, umut ve heyecanı hep birlikte izleyecek ve yeniden hatırlayacağız. Yaşasın Cumhuriyet!
Ateşten Gömlek (1923)
Cumhuriyetimizin nasıl kurulduğunu anlatan yapımları derlerken öncelikle bundan 100 sene öncesine gidiyoruz. Halide Edip Adıvar’ın Ateşten Gömlek romanının ilk uyarlaması olan 1923 yapımı, yani cumhuriyetimizin kurulduğu yıl çekilen film, Türk kadınların rol aldığı ilk sinema filmi ve Türk sinema tarihinde Kurtuluş Savaşı’nı konu alan ilk uzun metraj film olma özelliklerini de taşıyor. Filmde Ayşe rolünü canlandıran Bedia Muvahhit ve Kezban rolünü canlandıran Neyyire Neyir, bir sinema filminde rol alan ilk Türk kadın oyuncular olarak sinema tarihimizde önemli dönüm noktalarından birini temsil ediyorlar.
Filmin konusu ise şöyle;
Film, İzmir’in işgali sırasında eşi ve çocuğu öldürüldükten sonra İstanbul’da işgali protesto mitinglerine katılan, ardından Anadolu’da hastabakıcılık yapan Ayşe ile aşık olduğu Binbaşı İhsan’ın sonları ölümle biten öyküsünü anlatılıyor. Bu hikâye, Kurtuluş Savaşı’nda başından yaralanmış bir yedek subay olan Peyami’nin Ankara’da yazdığı hatıralarından oluşuyor.
Filmin yönetmenliğini ise Türk modern tiyatrosunun kurucusu olarak kabul edilen ve ilk dönem filmlerini çeken Muhsin Ertuğrul üstleniyor.
Bir Millet Uyanıyor (1932)
Muhsin Ertuğrul’un çektiği bir diğer önemli yapım Bir Millet Uyanıyor, bu kez Nizamettin Nazif Tepedelenlioglu’nun aynı adlı eserinden uyarlama. Film, Kurtuluş Savaşı sırasında, İstanbul’a gizli bir görevle gelen Kuva-yi Milliyeci bir subayla, ona aşık olan öğretmen Nesrin’in öyküsünü anlatıyor. Tabii, bu aşk öyküsü yaşanan tarihsel gelişmeler izleğinde anlatılıyor.
Listemizdeki ilk dönem filmleri aynı zamanda sinemamızın önemli ilk dönem aktörlerini de izlememizi sağlıyor. Bir Millet Uyanıyor’un başrolünde Ercüment Behzat Lav’ı izliyoruz. Filmi YouTube’da bulabilirsiniz.
Türkiye’nin Kalbi: Ankara (1934)
Bu önemli belgesel yapım, Sovyetler Birliği tarafından çekildi. 1933 yılında Türkiye Cumhuriyeti’nin 10. kuruluş yıldönümü dolayısıyla Atatürk’ün isteği üzerine Sovyetler Birliği tarafından çekilen filmin yönetmenliğini Sergey Yutkeviç üstleniyor. Belgeselde, Kurtuluş Savaşı’nda Sovyetler Birliği’nin Türkiye’ye olan değerli desteği anlatılıyor.
Belgesel, Sovyetler Birliği Milli Savunma Bakanı Kliment Voroşilov’un başkanlığını yaptığı Sovyet delegasyonunun vapurla önce İzmir ardından İstanbul’a gelişlerinin halk tarafından coşkulu karşılanış görüntüleriyle başlıyor. Ardından bozkırın ortasında henüz inşa hâlindeki başkent Ankara’ya ilişkin görüntüler yer alıyor. Filmin Ankara bölümü görüntülerinde; 10. yıl kutlamaları, Anadolu’nun dört bir yanından Ankara’ya doğru yürüyen izciler, askerler, gaziler, köylüler, hipodromdaki coşkulu geçit ayrıca Atatürk, İsmet İnönü ve Fevzi Çakmak yer alıyor.
Film, uzun süre arşivlerde bekledikten sonra 10 Kasım 1969’da, Atatürk’ün ölümünün 31. yılı münasebetiyle TRT Program Daire Başkanı Mahmut Tali Öngören tarafından arşivden çıkartılarak yayınlandı. Ancak film, televizyonda gösterildiği sırada dönemin TRT Genel Müdürü Adnan Öztrak tarafından bir gece baskınıyla yayından kaldırılmış, Mahmut Tali Öngören de görevinden alınmıştı. Filmin yasaklanma gerekçesi komünizm propagandası yapılması ve Türkiye’nin çok yoksul gösterilmesi olarak belirtilmişti.
Filmin müzikleri de önemli unsurları arasında; Türk besteciler Ekrem Zeki Ün ve Cemal Reşit Rey’in besteleri Leningrad Filarmoni Orkestrası’nın yanı sıra Ankara Konservatuvarı Orkestra ve Korosu tarafından seslendirildi.
Film, 2008 yılında yeniden yayınlandı. Şu anda YouTube üzerinden izlemeniz mümkün.
The Incredible Turk (1958)
Mustafa Kemal Atatürk hakkındaki bu belgesel yapım, America Prudential Insurance Company tarafından hazırlandı. “Muhteşem Türk” olarak Türkçeye çevirebileceğimiz belgeselde; Osmanlı İmparatorluğu, Kurtuluş Savaşı ve cumhuriyet devrimleri konu ediliyor.
Filmde işlenen meseleler şöyle;
Osmanlı İmparatorluğu’nun son durumu; Çanakkale zaferi; İstanbul’un İngiliz ve Fransızlar tarafından ve İzmir’in Yunanlar tarafından işgali; Kurtuluş Savaşı yılları; cumhuriyetin ilanından sonrası, Ankara’nın başkent ilan edilmesi, soyadı kanunu, kadınlara eşit haklar tanınması, şapka kanunu, alfabe değişikliği, sanayi ve ekonomik alandaki gelişmeler, anayasanın kabulü, dış ticaret ve dış ilişkiler.
Mustafa Kemal Atatürk’ün, ABD elçisi Joseph Clark Grew ile birlikte Çankaya Köşkü’nün bahçesinde yaptığı konuşmaya bu filmde rastlayacaksınız. Bu aynı zamanda Atatürk’ün sesinin en net kaydedildiği konuşma. Belgeseli, YouTube üzerinden izleyebilirsiniz.
Düşman Yolları Kesti (1959)
Osman Seden’in yönettiği Düşman Yolları Kesti, yine bir aşk hikâyesi etrafında Kurtuluş Savaşı yıllarını işliyor. Filmin oyuncu kadrosunda ise sinema tarihimizin önemli isimleri Eşref Kolçak, Sadri Alışık ve Nurhan Nur yer alıyor.
Aşktan da Üstün (1960)
Bir diğer Osman Seden filmi Aşktan da Üstün, aşkla mücadele arasında kalan bir teğmenin hikâyesini anlatıyor. Filmin oyuncu kadrosu ise gerçekten sinema tarihimizin önemli isimlerini bir araya topluyor; Ayhan Işık, Ahmet Mekin, Peri Han, Serpil Gül, Atıf Kaptan, Nubar Terziyan ve Hulusi Kentmen Aşktan da Üstün’ün oyuncuları arasında.
Osman Seden imzalı bu Milli Mücadele konulu filmleri de YouTube’dan izleme imkanınız var.
Ateşten Günler (1987)
80’li yıllarla birlikte televizyonun hayatımızda geniş yer kaplamasıyla Milli Mücadele Dönemi’ni anlatan dizileri de görmeye başlıyoruz. Dizi, Halide Edip’in Ateşten Gömlek romanının bir diğer uyarlaması. Dizinin oyuncu kadrosunda ise bu kez yakın dönemin birbirinden yetenekli isimlerini göreceksiniz.
Başroldeki Ayşe rolünde Zuhal Olcay’ı izleyeceğiniz dizinin Peyami’sini Ahmet Levendoğlu canlandırıyor. Ayrıca Can Gürzap, Metin Belgin, Müşfik Kenter, Bahadır Tok, Cezmi Baskın, Giray Alpan, Hikmet Karagöz, Macit Sonkan, Mehmet Atak, Suna Selen, Naz Erayda ve Haluk Bilginer gibi birbirinden değerli oyuncular dizinin oyuncu kadrosunda.
Ateşten Günler’i TRT izle kataloğunda bulabilirsiniz.
Kurtuluş (1994)
Bir diğer TRT dizisi olan Kurtuluş, Turgut Özakman tarafından yazılmış Kurtuluş Savaşı konulu yapımımız. Dizide, Mustafa Kemal Atatürk’ü Rutkay Aziz, İsmet İnönü’yü ise Savaş Dinçel canlandırıyor.
Dizi, Kurtuluş Savaşı’nın II. İnönü Muharebesi’nin sonundan (1 Nisan 1921), Mudanya Mütarekesi’ne (11 Ekim 1922) kadar uzanan yaklaşık 1,5 yıllık kesiti anlatıyor. Bir kez daha birbirinden değerli isimlerin bir arada yer aldığı bu TRT yapımında göreceğiniz oyuncular arasında; Altan Erkekli, Taner Barlas, Uğur Polat, Levent Ülgen, Cezmi Baskın, Müşfik Kenter, Mehmet Aslantuğ, Aşkın Nur Yengi, Fikret Kuşkan, Macit Koper, Mustafa Alabora’yı saymış olalım. Birbirinden yetenekli daha birçok ismin oynadığı yapımı TRT izle üzerinden seyretmeniz mümkün.
Cumhuriyet (1998)
Cumhuriyet konulu yapımları derlediğimiz listemizin bir diğer TRT işi Cumhuriyet filmi. Kurtuluş dizisinin ardından TRT tarafından yapılan film, o döneme dek yapılmış en büyük bütçeli filmlerden biri olma özelliğini de taşıyor.
Kurtuluş Savaşı’nı sona erdiren Mudanya Mütarekesi’yle başlayarak 1930’lı yıllara uzanan Cumhuriyet filmi, adından da anlaşıldığı üzere cumhuriyetimizin ilk dönemini perdeye yansıtıyor. Filmin oyuncu kadrosunda Kurtuluş dizisinin oyuncularından Rutkay Aziz ve Savaş Dinçel gibi ana karakterleri canlandıran isimler yer alırken Dolunay Soysert de gibi yeni isimler de bulunuyor. Filme yine TRT izle üzerinden ulaşmanız mümkün.
