Dijital Platformlarda Kadın Kahramanların Yükselişi – Zeynep Gürer / Mert Gürer

Televizyon izleme pratikleri dijital platformlarla değişime uğramıştır. İçeriklere ulaşmanın zaman ve mekândan bağımsız olması izleyicilerin daha özgür hareket edebilmesini sağlayan bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır.

Literatüre “binge-watching” (tıkınırcasına izlemek) olarak giren kavram, izleme eylemini tüketime dönüştürmüş ve birden fazla bölüm peş peşe seyredilebilir hale gelmiştir. İçeriklerin reklamsız yayınlanması da buna katkı sağlayan bir faktördür.

Geleneksel bir araç olarak adlandırabileceğimiz televizyon içeriklerinde ise durum izleyici açısından farklıdır. Zaman ve mekân konusunda kısıtlı kalan izleyicilerin, sunulan içerikler arasında çeşitlilik olmaması sebebiyle benzer türde anlatımlarla karşılaştığını söyleyebiliriz.

Tecimsel olarak da dizi aralarındaki reklamların oldukça uzun sürmesi ilginin ve dikkatin kaybolmasına yol açmakta, dizi sürelerinin ve içeriklerinin değişmesine sebep olmaktadır. Abonelik sistemiyle platformlar, ulusal kanallara uygulanan denetim etkisinden de “görece” uzak kalabilmektedir. Tüm bu süreçler ulusal kanal içerikleri ile dijital platformlarda yayınlanan dizi içeriklerini etkileyen değişkenler olarak karşımıza çıkmaktadır.

Dijital platform ekseninde piyasa hareketlenmekte ve içerik yönetimi önemli bir eylem alanı haline gelmektedir. Kaliteli işleri gören izleyicilerin beğeni düzeyleri de hızlı bir şekilde artmakta ve her içeriği kabul etmemektedirler.

Platformların ulusal kanallara oranla görece daha özgür aksiyon sergileyebilmesi özellikle dizileri etkilemektedir. Toplumsal gelişmeleri, duyarlılıkları ve farkındalıkları daha iyi gözlemleyen dijital platformlar kendisini kazançlı duruma geçirecek ve adından söz ettirecek içerik üretimine yönelmişlerdir.

Özellikle kitle iletişim araçlarında temsil açısından yaşanan eşitsizlikler pek çok araştırmanın da konusunu oluşturmuştur. Ülkemizde kadın ve erkek nüfus oranı eşit olsa da özellikle televizyon temsilinde niceliksel olarak kadınlar erkeklerden daha görünür konumdadır.

Peki, bu oran dijital platformlar ile değişen içeriklerde nasıl karşımıza çıkmaktadır? Bunun için dizilerdeki kadın kahramanlarının yani anlatının başat öğesi olarak kullanılan kadın karakterlere projeksiyon açmak doğru olacaktır.

2017 yılından itibaren dijital platformlar (BluTV, Netflix, Prime Video, Disney+ ve Mubi) için üretilen Türk yapımı dizilere baktığımızda toplamda 51 tanesi (belgeseller hariç) yayına girmiş, bunlardan 15 tanesinde kadın kahraman anlatının başat öğesi olarak karşımıza çıkmıştır.

Bu tabloda da görüldüğü gibi, çoğunlukla Netflix’te kadınların ana kahraman olarak sunulduğu yapımlara daha çok rastlanmıştır. Türkiye’de 2022 yılından itibaren faaliyet göstermeye başlayan Disney+’ın da bu kategoriye hızlı bir ivme kattığını söylemek yanlış olmayacaktır.

Ayrıca kadın kahramanların yer aldığı dizi türlerindeki çeşitlilik de oldukça umut vericidir. Sadece dram türünde değil, gerilim, fantastik ve polisiye gibi aksiyon gerektiren yapımlarda da kadın karakterler ekseninde hikâyelerde artış söz konusudur.

Kadın Kahramanların Dramatik Anlatıdaki Mesleği

Kadınların başrolde olduğu dizilere baktığımızda 15 dizinin 12 tanesinde güçlü, çalışan, meslek sahibi ve ekonomik özgürlüğü olan kadınların hikâyelerine konuk oluyoruz. 2 tanesinin mesleği platformların açıklama sayfalarında belirtilmese de Arayış’taki Nisan karakterinin metropolde çalıştığı ve bir işinin olduğu anlaşılmaktadır.

Biz Kimden Kaçıyorduk Anne? dizisinde de kadın karakterin sahip olduğu para sayesinde ekonomik özgürlüğe sahip olduğunu söylemek mümkündür. Ayrıca kadınların mesleki bilgilerine baktığımızda da çok farklı uzmanlıklar karşımıza çıkmaktadır.

Gündelikçi ve temizlikçi dışında geri kalan meslekler belirli düzeyde bir eğitim gerektirmektir ve bu karakterler için beyaz yakalı tanımlamasını yapmak mümkündür. Bu da ana karakter olan kadınların toplumsal yapıdaki konumunun da temsil açısından arttığını bize göstermektedir.

Evde temsil edilen kadınlardan güçlü, meslek sahibi ve kendi hikayelerini yazan karakterlere dönüştüklerini söyleyebiliriz. Ayrıca bu listede yer alan Mezarlık ve Kuş Bakışı dizilerinde olay örgüsü kadınların meslekleri etrafında işlenmektedir. 

Kadın karakterlerin anlatının merkezinde yer alması gücün de bir göstergesidir aynı zamanda. Elde edilen veriler ışığında başrolde yer alan kadın karakterlerin geçmişlerinden ya da yaşadıkları hayattan uzaklaşma istekleriyle bir “yolculuğa” çıkmaları en çok işlenen tema olmuştur. Kadın karakterler bulundukları durumu kabullenmek, kendilerinden vazgeçmek yerine pek çok şeyi göze alıp konfor alanlarını geride bırakarak maceraya çıkmakta ve kendi özlerine ulaşmaya çabalamaktadırlar.

Dizilerin (Atiye, Çıplak, Bonkis, Zeytin Ağacı, Aktris, Arayış, Biz Kimden Kaçıyorduk Anne?, Şahmaran) ana konusunu bu maceralar oluşturmaktadır. Mezarlık ve Kuş Bakışı dizilerinde daha çok karakterlerin işleri hikâyenin eksenini oluştururken güçlü, çalışkan, mücadeleci ve hırslı kadınlar anlatının ana öğeleri olarak sunulmuştur. Fatma ve Bir Başkadır dizilerindeyse diğer kadın kahramanlara göre, sosyoekonomik olarak alt sınıfa mensup, ezilmiş, toplum tarafından görülmeyen karakterler sunulmalarına rağmen kendilerinden beklenmeyecek tutumlar ortaya koyabilmişlerdir. 

Bu verilerden de anlaşılacağı üzere, geleneksel cinsiyet kalıpları ile uzun yıllar kadına biçilen rollerin ve işlevlerin değişiminden bahsetmek mümkündür. Kadınlar artık dizilerde büründükleri meslekler ile kendilerine biçilen hayatın dışına çıkabilecek güce sahip, ayakları üzerinde durabilen, bir erkeğin eşi, çocukların annesi veya bir ailenin evladı olmak dışında kendi isimleriyle de var olabilen kahramanlara dönüşmektedirler.

Nicelik olarak var olan artışın niteliksel olarak içeriklere de yansıdığını görmekteyiz. Ne istediğini bilen, meslek sahibi, konfor alanının dışına çıkabilen hırslı kadın kahramanlar, hikâyenin nesnesi olmaktan çıkararak özne konumuna yükselmiştir. Dijital platformlar da bu dönüşümde önemli bir rol oynamaktadır.

Bu yazı, Episode’un 51. sayısında yayımlanmıştır.